Ku ti lulamisela 'energy' e ka kaya ra wena. Xiyenge xa n'we (1).

Ahi sunguleni hi kutwisisa leswi landzelaka:

1) Ntamu (Energy) u nge wu onhi kumbe ku wu endla; kambe u nga wu hindzuluxa ku suka e ka xiyimo xo karhi kuya eka xin'wana.

2) Power (Matimba ya a Energy hi mpimo wa Watt/kW/MW/GW) inçhumu lowu wu lawulaka vukulu bya 'Unit' (Xi ave) xa phakelo wa gezi na Ntsengo wa kona. Kambe hakelo ya gezi ( electricity bill) yi ta hi energy ( Ntamu).

3) Ntamu wu pimiwa hi ti 'kWh', wu thlela wu hakeriwa hi ndzingano wa tona ti 'kWh ' leti ti nga kokiwa eka mitara.

4) Gezi ri wumbiwa loko endzeni ka nsimbi (Metal) yo fana na koporo ( copper) ku vana nsusumentano no kokiwa ka ti 'electrons' ( 'electron' i ximakiwa lexi mahlo ya nyama ya nga xi voneki). Nsusumetana lowu, wu ntumbuluxa nkhuluko wa swimakiwa leswi (current, I); lowu wu nga na mpimo wa ti 'Ampere'. Matimba yo fambisa nhlayo yo karhi ya tona ti electrons hi rivilo ro karhi, hi swi vitana Voltage (V). Laha Posetive ku nga thlelo ro koka, kambe Nengetive yona i thlelo ro susumeta. Hi endlela leyi, Ntamu wa gezi kumbe hakelo ku ya hi nkarhi (kWh), swipanisiwa hi Voltage ku ya hi Current kuya hi Nkarhi wa awara (t). Hi nkatsakanyo wa tinhlayo :

Energy = V x I x t. Ma tumbuluxelo ya gezi ya durha kuya hi ndhlela yona yeleyo. loko ku ri gezi ra dyambu (Solar), ti awara ti na xi ave e ka vuhlayisi (storage) .

Nkatsakanyo wa xiphemu lexi. A hi tiriseni gezi ro ringanela, ntsena e ka nkarhi lowu wu rilavekaka. " Only switch ON the required appliances to run for optimum duration"